DAVRANIŞ YÖNETİMİ DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME

DAVRANIŞ YÖNETİMİ
VE
DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME

SERPİL AKÇA

FATSA EĞİTİM UYGULAMA OKULU

VE

İŞ EĞİTİM MERKEZİ

Uygulamalı Davranış Analizi;

Edimsel koşullama kuramının öne sürdüğü davranış ilkelerini kullanarak, toplumsal açıdan önemli davranışları değiştirmeyi amaçlayan yaklaşımdır.




Uygulamalı davranış analizi , öğretim ve sağaltım ortamlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Uygulamalı davranış analizinin

bu denli yaygın kullanılmasının en önemli nedeni, uygulamacılar, özelliklede öğretmenler ve aileler tarafından kolayca anlaşılabilecek derecede yalın olmasıdır.




Uygulamalı davranış analizinin temelini oluşturan edimsel koşullama kuramının belli başlı dayanakları şöyle sıralanabilir.




1-Davranış değişikliği (öğrenme), çevresel değişikliklere bağlı olarak gerçekleşir. Davranışı , davranış öncesinde yer alan ve davranışı izleyen çevresel olaylar biçimlendirir.




2-Edimsel koşullama içsel durumlarla değil , gözlenebilir, ölçülebilir ve yinelenebilir davranışlarla ilgilidir. Ancak bu varsayım duygular ve düşünceler gibi içsel özellikleri yok saymak anlamına gelmemektedir.




3-Refleks tepkileri dışındaki tüm insan davranışları öğrenilmiş davranışlardır. Olumlu davranışlar gibi olumsuz davranışlarda öğrenme sonucunda kazanılmıştır ve aynı öğrenme ilkelerinin kontrolündedir.







4-Davranış ve çevre ilişkilerini bilimsel olarak açıklayabilmek için , davranış ve çevre özelliklerinin fiziksel belirlenmesi gerekir.







5-Davranış ve çevre ilişkilerine ilişkin yasalar, tüm insan ve hayvan türleri için geçerlidir.




UYGUN DAVRANIŞLARIN ARTTIRILMASI







Bir davranışı izleyen ve o davranışın ilerde gerçekleşme olasılığını arttıran duruma , pekiştirme (reinforcement) denir.




Olumlu pekiştirme , bir davranışı izleyen durumda ortama bir uyaranın eklenmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır.




Örnek :

1-Bağımsız olarak oynamayan bir çocuğa bağımsız oynadığı süreçlerde anne ve babasının aferin diyerek ödüllendirmesi bu ödüllendirme süreci sonunda da bağımsız oynama davranışının artması.




2- Kreşe giden 2 yaşındaki bireyin her emekleme davranışının görmezden gelinerek her ayakta durma davranışının akabinde öğretmenin yanına gitmesi ve onunla ilgilenmesi sonucu çocuğun ayakta durma davranışının artması.




Olumsuz pekiştirme ise , bir davranışı izleyen durumda ortamdan bir itici uyaranın çekilmesiyle o davranışın ilerde yapılma olasılığının artmasıdır.




Olumsuz pekiştirme , bir itici uyaranın ortaya çıkmasının engellenmesi (kaçınma) ya da sürmekte olan bir itici uyaranın sona ermesi biçiminde olabilir.







Örnek:1- Arkadaşının kolunu büken birey canı yanan çocuğa eğer özür dilerim dersen kolunu bırakırım der.Canı yanan çocuk özür dilerim abi der ve kol bükmeyi bırakır.

Burada itici uyaran kol bükme davranışına bağlı olarak çocuğun canı yanması itici uyaranın ortamdan kalkması için özür dilerim demesi. Sonuç özür dileme davranışının artması.

2- Hasta olan Annenin çocuğuna benimle evde olduğun zaman kendimi güvende hissediyorum demesi sonucu çocuğun eğer annemi bırakıp okula ya da dışarı gidersem annem hastalanabilir,ölebilir diyerek okula gitmemeye karar vermesi.

Öğrenci evde kalarak itici uyaran olan annesinin hastalanma durumunu ortadan kaldırmak için evde kalma ya da dışarı çıkmama davranışında artışın olması.

3- Sevmediğimiz bir tv programının başlaması nedeni ile televizyonu kapatarak itici uyaran olan tv programını ortadan kaldırmamız.televizyonu kapama davranışında artış olması.

UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARIN AZALTILMASI







Uygun olmayan davranışları azaltmak üzere kullanılabilecek pek çok yöntem vardır. Bu yöntemler , en ılımlıdan en az ılımlıya doğru dört düzeyde ele alınmaktadır. (least coercive method). Bu düzeyler,

(1) ayrımlı pekiştirme

(2)sönme

(3)hoşa giden uyaranı çekme

(4) hoşa gitmeyen uyaran vermedir.

İstenmeyen bir davranışı azaltmak için , öncelikle en ılımlı yöntem seçilmelidir. Örneğin eğer birinci düzeydeki yöntem etkili olacaksa , daha alt düzeylere inmek etik açıdan uygun değildir. Birinci düzeydeki yöntem etkili olmadığında ikinci düzey, ikinci düzey de etkili olmadığında üçüncü düzey , üçüncü düzeyinde etkili olmadığı durumlarda ise son çare olarak dördüncü düzey düşünülmelidir. Hangi düzeydeki yöntemin kullanılmasının daha uygun olacağına karar vermek için, davranış azaltma yöntemi denenmeli ve etkililiği veri analizi ile saptanmalıdır.













Ayrımlı Pekiştirme

Ayrımlı pekiştirme bir davranışı azaltmak için pekiştirmenin kullanılmasıdır. Ayrımlı pekiştirmenin üç türü vardır: (a) seyrek yapılan davranışı pekiştirme (b) başka davranışları pekiştirme ( c) karşıt davranışları pekiştirme




1-Seyrek Yapılan Davranışı Pekiştirme: Bazı davranışlar, belli bir süre içinde belli bir sıklıkla yada süreyle yapıldıklarında uygun olup; daha fazla yapıldıklarında uygun değildir.

Örneğin , günde iki yada üç kez diş fırçalamak arzu edilen bir durumken ; günde yedi ya da sekiz kez diş fırçalamak istenmeyen bir durumdur. Seyrek yapılan davranışın pekiştirilmesi uygulamasında davranışlar, gözlem süreci boyunca uygun düzeyde yapıldıklarında bireyin pekiştireç elde etmesiyle; daha fazla yapıldıklarında ise pekiştireç elde edememesiyle sonuçlanır. Örneğin çocuk ,günde üç kez dişini fırçaladığında yatmadan önce TV ‘de sevdiği programı izleyebilirken ;daha fazla fırçaladığında TV izlemesine izin verilmez.




20 dakikalık masa başı etkinliğinde 10 kez yerinden kalkarak öğretmeninden yardım isteyen bir çocuğun yardım isteme davranışını azaltmak için öğretmen sadece 2 kez yardım istediğinde öğrenciye 5 dakikalık boş zaman verebilir.

2-Başka Davranışları Pekiştirme: Azaltılmak istenen davranış gözlem süreci boyunca hiç yapılmadığından, gözlem süreci sonunda ilk yapılan herhangi bir olumlu davranış pekiştirilir.




Örneğin, izin almadan konuşma davranışı başka davranışları pekiştirme yöntemi ile azaltılmak istendiğinde, çocuk bir ders boyunca gözlenir. Ders sırasında izin almadan konuşma davranışını hiç yapmazsa, ders bitiminde yaptığı ilk olumlu davranıştan sonra kendisine pekiştireç sunulur.

3.Karşıt (Uyuşmayan ) Davranışları Pekiştirme-alternatif davranış : Azaltılmak istenen hedef davranışın karşıtı , o davranışla aynı anda yapılamayacak bir davranış varsa , bu davranış belirlenir.Hedef davranış görmezlikten gelinirken ; karşıt davranış pekiştirilir.







Örneğin ;sınıfta dolaşma davranışının karşıtı , yerinde oturma davranışıdır. Dolayısıyla , çocuk yerinde oturduğunda pekiştirilir;sınıfta dolaştığında ise görmezden gelinir.




Benzer şekilde , sağ elle ağıza nesne götürme davranışının karşıtı olarak sağ elle resim yapma davranışı benimsenebilir; şarkı söyleme davranışının karşıtı olarak ise yüksek sesle kitap okuma davranışı seçilebilir.

Sırayı karalayan birey için karşıt davranışı yazı yazma olabilir.




Sönme




Sönme bir davranışın sürmesini sağlayan pekiştirecin geri çekilmesidir. Diğer bir değişle daha önce pekiştirilmiş olan uygun olmayan davranışları pekiştirmeme yöntemidir. Ortadan

kaldırılmak istenen davranış , sönme yöntemi uygulamasının başında artma ve çeşitlenme gösterebilir. Ancak, pekiştirilmeyen davranış zamanla azalır ve ortadan kalkar.




Örnek :Ağlama davranışında her ağladığında her istediğini kazanmışsa ,elde etmişse bu davranış tekrarlanacaktır.Elde ettiği bu pekiştireçler verilmeyerek davranış sonrası uyaranlarda tutarlılık sağlanarak ağlama davranışı azaltılır.

Okuldan kaçma davranışı her kaçma davranışında öğretmen bu davranışı çocuğun okula dönmesi için bisküvi..vb şeyler alarak ödüllendirmiştir.Bu davranışı verilen pekiştireçler ortadan kaldırılarak bu davranış ortadan kaldırılacaktır.

Hoşa Giden Uyaranı Çekme

Hoşa giden uyaranı çekme yöntemi iki biçimde gerçekleştirilir: tepkinin bedeli ve mola

1-Tepkinin Bedeli: Tepkinin bedeli, uygun olmayan özellikle de yasaklanmış bir davranış sergilendiğinde, bireyin daha önce edindiği bazı pekiştireçleri yitirmesidir. Tepkinin bedeli

yönteminin uygulanabilmesi için , bireyin elinde yitirecek pekiştirecin bulunması gerekir.




Örnek:küfür etme davranışı

Ahmet bugün olumlu davranışları için 3 tane gülen adam kazandı.Ahmet bu gün 2 kez küfür etti.Bunun için 2 tane gülen adamı geri alındı.Tek gülen adamı kaldığında..tek gülen adamın karşılığı…..kazandı.




2-Mola: Mola tekniği ise şu varsayıma dayalı olarak geliştirilmiştir: bir davranıştan sonra bir süre daha az pekiştirici ortam sunulursa , davranış azalır ve zamanla ortadan kalkar. Bir başka deyişle , mola pekiştireçlerden uzakta geçirilen zaman anlamına gelmektedir. Mola, bireyi ortam dışına çıkararak uygulanabileceği gibi, ortam içinde de uygulanabilir.

Mola tekniği kurallarına uygun şekilde kullanılırsa, hedef davranışta azalma görülebileceği ancak eğer kurallarına uygun olarak kullanılmazsa, hedef davranışta artışa yol açabileceği öne sürülmektedir. Bu nedenle, mola uygulayacak kişi, çocuğu mola uygulaması öncesinde, sırasında ve sonrasında titizlikle gözlemelidir. Mola tekniği 1-5 dakika arasında değişen sürelerle uygulanmalıdır.




Hoşa Gitmeyen Uyaran Verme




Hoşa gitmeyen uyaran verme yönteminde, uygun olmayan davranışı azaltmak için bir itici uyaran verilir. Hoşa gitmeyen uyaran , koşulsuz ya da koşullu olabilir.

Koşulsuz itici uyaran , herhangi bir öğrenme yaşantısına bağlı olmaksızın kendiliğinden ceza niteliği taşıyan uyaran olarak tanımlanabilir. Dayak ve hareketsiz bırakma koşulsuz itici uyarana örnek olarak verilebilir.




Koşullu itici uyaran, öğrenme sonunda hoşa gitmeyen özellik kazanan uyaran olarak tanımlanabilir. Zayıf not ve arkadaşlarının gülmesi koşullu itici uyarana örnek olarak verilebilir.

Aşırı düzeltme, hoşa gitmeyen uyaran verme uygulamasının bir uyarlamasıdır. Aşırı düzeltme, azaltılmak istenen davranışın yol açtığı çevresel etkilerin aşırı şekilde düzeltilmesi olarak tanımlanabilir. Bu yöntem genellikle, bireyin kendisine veya çevresine zarar verici davranışlar sergilemesi durumunda kullanılır. Aşırı düzeltme yöntemi iki şekilde uygulanabilir: onarıcı aşırı düzeltme ve olumlu alıştırma biçiminde aşırı düzeltme




Onarıcı aşırı düzeltme, sorun davranışın çevre ile ilgili sonuçlarının fazlasıyla düzeltilmesinin amaçlandığı yöntemdir. Azaltılmak istenen hedef davranış olarak tükürme davranışını ele alalım. Onarıcı aşırı düzeltme uygulamasında , tükürme davranışından sonra bireyden tükürdüğü yeri ve tüm çevresini silmesi istenebilir.




Olumlu alıştırma biçiminde aşırı düzeltme ise , uygun olmayan davranışın o ortam içinde uygun olan biçiminin fazlaca yaptırılması olarak tanımlanır. Sınıfta sırasını çizen bir çocuğa kağıt kalem vererek, on dakika süreyle yazı yazdırtmak olumlu alıştırma biçiminde aşırı düzeltmeye örnek olarak verilebilir.

HEDEF DAVRANIŞ BELİRLEME VE SAĞALTIM PLANI

OLUŞTURMA BASAMAKLARI

1-HEDEF DAVRANIŞIN BELİRLENMESİ

1-Hedef davranışı yerine getiren ya da getirmesi beklenen kişi ile görüşme

Örnek form

2-Kişinin yaşamındaki önemli kişilerle görüşmek




Örnek form 1

Örnek form 2

3-Gözlem yapmak




ABC KAYDI-ANEKTOD KAYDI

Davranış öncesi ve sonrasında neler olup bittiğine ilişkin, ayrıntılı biçimde veri toplamak için doğrudan gözlemlere yer veren kayıt türüdür. ABC kaydı ile hedef davranışa/davranışlara karar verilir.




Bu kayıt tekniğini kullanacak olanlar bu kaydı üç farklı yer ve zamanda tutmalıdırlar. Böylece davranışının hangi sürelerde ve nerelerde ortaya çıktığı anlaşılır. Bu aynı zamanda gözlemin güvenirliği için de gereklidir. Benzer kayıt tekniklerinde de buna riayet edilmelidir.

Uygulayıcı öğrencinin davranışları ile ,ortamda meydana gelen herşey ( öğrenciye söylenenler,yapılanlar ya da öğrencinin yaptıkları) yazılmaktadır.Ayrıca ortamda bulunan kişilerin ortamda gerçekleştirdikleri etkinliklerde yazılmalıdır.Gözlemci hiçbir zaman olaylara ilişkin yorumlarını katmamalıdır.Gözlenen davranışın sıklık ve sürelerine ilişkin yaklaşık süre ve sayıları kaydedilir.Gözlemler en az üç oturum sürmelidir.

GÖZLEMLER YAPILDIKTAN SONRA TOPLANAN VERİLER HEDEF DAVRANIŞ BELİRLEME FORMU KRİTERLERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLİR

HEDEF DAVRANIŞ BELİRLEME FORMU

EĞER ÖĞRNECİDE 2 PROBLEM DAVRANIŞ BİRDEN VARSA DAVRANIŞLAR TOPLUMSAL ÖNEM DEĞERLENDİRME FORMU KULLANILARAK ÖNCELİK SIRASINA KONULUR.




ÖNCELİKLE DEĞİŞTİRİLMESİ KOLAY OLAN DAVRANIŞLARDAN BAŞLANIR

TOPLUMSAL ÖNEM DEĞERLENDİRME FORMU

2-HEDEF DAVRANIŞIN TANIMLANMASI

Gözlenebilirliği

Örnek: Kendi kendine , arkadaşlarına , sınıftaki diğer çocuklara sesli olarak söyledikleri,öğretmen tarafından izin verilmeden , ismi söylenmeden yapmış olduğu konuşmalar ders sırasında konuşma davranışı olarak tanımlanmaktadır.Ders saatinde ortalama 10 kez ortaya çıkmaktadır. Azaltılmak istenen bir davranış.




3-DAVRANIŞIN ÖLÇÜMLENMESİ

Kesin kayıt teknikleri

Olay kaydı

Süre kaydı

Bekleme süresi kaydı

Olay Kaydı:

En pratik ve en kullanışlı kayıt etme süreçlerinden biri sıklık sayma ya da olay kaydıdır. Bu kayıt türünde gözlemci belirlenen gözlem zamanı boyunca oluşan davranışların kaç kez oluştuğunu sayar.

Hedef davranış çok uzun sürede yada farklılaşan sürelerle gerçekleşiyorsa bu yöntem uygun değildir.




Davranış çok sık meydana geliyor olmamalıdır.Dakikada bir çok kez meydana gelen davranışı kaydetmek oldukça zordur.

Süre Kaydı :




Hedef davranışın ne kadar süre ile devam ettiğinin belirlenmesi amacıyla tutulan kayıtlardır. İki türü vardır.







1-Gözlem süresinde gerçekleşen her bir davranışın süresi kayıt edilebilir.

2-Gözlem süresinde gerçekleşen tüm davranışların toplam süresi kayıt edilebilir.

Süre kaydı yaparken kronometreli ya da dijital bir saat en iyi araçtır. Zamanı gösteren video kayıtları incelenerek, süre kaydı yapılabilir.

Süre kaydında, gözlemci davranışın tamamlanmasına en yakın saniye, dakika ya da çeyrek saati kayıt etmeyi tercih edebilir.










Bekleme Süresi Kaydı

Bazı durumlarda bir uyaranla davranışın başlaması ya da tamamlanması arasında geçen süreyi belirlemek önemlidir. Bekleme süresi kaydı süre kaydındaki ilkeler dikkate alınarak tutulur.

Örnekler:

Öğretmenin “yerine otur” demesinden sonra öğrencinin yerine oturması arasında geçen süre.

Bir lokantada yemeklerin sipariş edilmesinden sonra yemek servisi arasındaki süre.

Bir çağrının ulaşması ile cevaplanması arasındaki süre.




“odanı temizle” yönergesi ile işin tamamlanması arasındaki süre. (Sürenin uygun olmadığı durumlarda gerekebilir)

4-SAĞALTIM PLANI

Davranışın değiştirilmesi için yapılması planlananlar belirlenir.

ÖRNEK DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME PLANI

Hedef davranışın tanımlanması: Kendi kendine , arkadaşlarına , sınıftaki diğer çocuklara sesli olarak söyledikleri,öğretmen tarafından izin verilmeden , ismi söylenmeden yapmış olduğu konuşmalar ders sırasında konuşma davranışı olarak tanımlanmaktadır.Ders saatinde ortalama 10 kez ortaya çıkmaktadır.

Hedef Davranış: Ders sırasında konuşma-Sayılabilir davranış-Azaltma

Gözlenme ve Kayıt Edilmesi: Dört günlük başlama düzeyi döneminde ,öğrenciye öğretmeni daha önce nasıl davranıyorsa o şekilde davranmaya devam etmiştir.Bazen öğrenciye sınıfın önünde ya da özel olarak ismi söylenmeden konuşmaması hatırlatılmıştır.Başlama düzeyinde öğrencinin ders sırasında konuşma davranışı içine girebilecek davranışların çetelesi tutulmuş ve belirlenmiştir.

Gözlem döneminde olay kaydı yöntemi kullanılmıştır.Öğrencinin bir ders saatinde davranışın 10 kez ortaya çıktığı gözlenmiştir.

Davranışı Değiştirmek İçin Kullanılacak Süreçler(Sağaltım planı)

Ders sırasında yapılacak her türlü konuşmayı duymazlıktan gelme

parmak kaldırdıktan ve konuşması istenmesinden sonra konuşmasını dinleme ve ödüllendirme.

Ayrıca düzeltme çalışmasının başladığı ilk günde tahtanın yanına bir kartona üç kural yazılmış ve resimlendirilmiştir.

a- Konuşmak istediğinde parmağını kaldır.

b-İsmin söyleninceye kadar bekle.

c-Diğerleri konuşurken dinle.

Sağaltım Planının Uygulanması: Öğrencinin kendiliğinden yüksek sesle konuşma davranışının düzeltilmeye başlanacağı beşinci günden itibaren on üç gün boyunca kendiliğinden yüksek sesle konuşmaları görmezlikten gelinmeye ve söz alarak konuşma davranışları dinlenerek ödüllendirilmeye çalışılmıştır.

Başlangıçta özellikle az sayıda kural koyulmuştur:Tüm öğrencilerin kuralları birlikte okuması ,her bir kuralı tartışması ve tartışma sırasında kuralların izlenmesine önem verilmiştir.Öğrenci öğretmeni hoşnut etmek için elini sürekli kaldırmıştır.İlk gün ve izleyen birkaç gün öğrenci her defasında elini kaldırdığında ve hemen sonrasında söz verilmiştir.Yedinci günden sonra ikinci ve üçüncü kural daha fazla vurgulanmıştır.Öğrenci elini kaldırdıktan bir süre geçtikten sonra söz verilmeye başlanmış ve kendiliğinden yüksek sesle konuşma davranışları azalarak devam etmiştir.

Başlangıçta öğrencinin elini hafifçe kaldırma davranışı ödüllendirilmiş öğrenciye olumlu dikkat etmenin etkili olduğu gözlemlenmiştir..her zaman öğrenci ve diğerleri kurala uyduğunda ödüllendirilmiş ve kurallarda söylenmiştir.Çok iyi ,güzel ,elini kaldırdığın için sana söz verdim .Arkadaşlarını dinlemenden çok memnun oldum.Öğrencinin adının söylenmesine özen gösterilmiştir.Konuşma sırasında bekleyenler,dinleyenler ve el kaldıranlar ödüllendirilmiştir.Öğrencinin ders sırasında konuşması ile uyuşmayan davranışı gösteren bir başka öğrencinin ödüllendirilmesi de etkili olmuştur.




Sonuç:1 ayın sonunda yapılan gözlem sonucunda (olay kaydı)öğrencinin ders sırasında konuşmasının yok olduğu belirlenmiştir.

Sınıfta Ortaya Çıkabilecek Uygun Olmayan Davranışları Önleme:

1)Öğrencileri beklentiler konusunda bilgilendirme:Sınıf kurallarını öğrencilerle birlikte belirleme ve gözden geçirme,öğretmenin beklentilerini anımsatmak için en iyi ipuçlarıdır.

2)Olumlu öğrenme atmosferi oluşturma:Sınıf atmosferi,uygun davranışları pekiştirmeye açık,bütün öğrencilerin gereksinimlerine cevap vermek için yeterince esnek ve eğlenceli olursa öğrenciler okula istekli geleceklerdir.

3)İlginç ve anlamlı öğrenme deneyimleri sağlama:Akademik derslerde öğretilen beceriler günlük yaşamla bağlantılı olduğunda,öğrencilerin ilgisi artar ve beceriler daha kolay genellenir

4)Tehditten kaçınma:Sınıf kuralları yeterince açık ve anlaşılır olduğunda öğrenciyi tehdit etmek gereksizdir.Öğretmen tehdit etmek yerine sınıf kurallarını,uygun ve uygun olmayan davranışları,sonuçlarının neler olacağını ve öğrencinin nasıl davranması gerektiğini hatırlatır.Bunlar asla tehdit edici olmamalıdır.

5)Tarafsız davranma:Öğretmen bütün öğrencileriyle etkileşimde eşit ve tutarlı davranmalıdır.

6)Öğrencilere olumlu atıfta bulunma:Öğretmen öğrencilerde,benlik saygısı ve kendine güven geliştirmek için onların olumlu tutumlarını gözden kaçırmamalı ve takdir etmelidir.

7)Sınıftaki fiziksel düzenlemelere dikkat etme ve zaman ayırma:Öğretmen sınıf trafiğinin rahat akışını sağlamalı,dersliği öğrencilerin davranışlarını görebilecek şekilde düzenlemelidir.




8)Olumlu modeller kullanma:Öğretmen kızgınlıkla,hatalarla ve engellenmelerle başa çıkma konusunda öğrencilere iyi model olmalıdır.

9)Serbest zamanları sınırlandırma:Serbest zamanlar uygun olmayan davranışların en yoğun görüldüğü zamanlardır.Öğretmen serbest zamanları sınırlamalı ve bu zaman dilimlerinde öğrencileri ilginç olabilecek etkinliklere yönlendirmelidir.

10)Akran etkileşimi:Arkadaşlar yada akranlar aracılığıyla uygun etkileşim sağlamak,uygun olmayan davranışların ortaya çıkmasını önleyebilir.Bu strateji öğrencilere arkadaşlarıyla duyguları ve çatışmaları tartışmak için fırsatlar verir.